MİTHAT PAŞA VE İLK ANAYASA – 5
Ülkenin anayasa sorunu başka bir yöne dönüşürken, sürgünden getirilen Mithat Paşa Suriye valiliğine atandı.1977-78 Rus Savaşı ve yenilgisinden yeni çıkmış ülkenin çok çeşitli ve ağır sorunlarının bulunduğu bir sırada, 25 Kasım 1878'de Mithat Paşa yeni görevi Suriye Valiliğine Şam'da başlamak üzere, deniz yoluyla Beyrut'a geldi. Şam' a vardığında halk tarafından, sorunlarına çözüm bulacağı düşüncesiyle, çoşkuyla karşılandı. Bölge ile yakından ilgili Fransız Konsolosluğu da bu düşüncededir fakat, ortamın karma karışıklığından dolayı onun başarısından endişelidir. Mithat Paşa Aralık başında güven ve kaygı duyguları içinde görevine başladı.
19 Haziran1879 ‘da, daha önce Mithat Paşa'yı ziyaret eden ve onunla uzun bir görüşme yapan Fransız Başkonsolosu Delaparte , yazdığı raporda Mithat Paşa'nın güçlüklerle karşılaştığını bunların nedenlerinin de Suriye ilinde yetişkin insan ve mali kaynak olmadığından ve en önemlisi çok ağır bir görev yüklenmiş olan Mithat Paşa'ya İstanbul hükümetinin hiç destek vermemesi olduğunu belirtir (Şimşir, 18). Vilayetin geliri 100,000 lira gideri 150,000 liradır. Karışıklıkları bastırmak içim üç dört tabur askere ihtiyaç vardır. Tam yetki gereklidir. İstanbul yalnız birkaç zaptiye kullanma yetkisi vermektedir.
Bütün zorluklara rağmen Mithat Paşa iyi çalışmaktadır. Roma döneminden beri yol açılmamış ülkede Şam – Trablus yolunu açmıştır. Trablus'u denize bağlayan üç kilometrelik demiryolunu yerli bir şirkete yaptırmıştır. Gelirleri yetmediği için hakimler rüşvet almaktadır. Bunun sonucu adalet kötüye kullanılmaktadır. Bunu önlemek için vilayet gelirlerini arttırmak gerekmektedir. Aşar ihalelerini dikkatle takibe alır. Geliri 80,000 lira attırır. 1000 kuruş olan Kadı aylıklarının 500 kuruş arttırılmasını İstanbul'a önerir. Kabul görür. Adliye teşkilatı düzelmeye başlar. Fakat İstanbul kadıların ‘'vatan şerefi'' için maaşsız çalışmalarını önerir. Hükümet, ayrıca valinin teftiş ve kontrolunda çalışan mahkeme meclislerini tam bağımsız bir hale getirir ve valinin kontrolundan çıkarır. Yolsuzluk, ahlaksızlık ve cahilliği nedeniyle görevden alınmasını istediği bazı kadılar görevden alınmaz, tam aksine terfi ettirilir. Mithat Paşa'nın İstanbul'un onayladığı zaptiye projesi de uygulanamamıştır. Çünkü İstanbul gerekli subayları göndermemiştir. Sivil ve askeri otorite tamamen ayrılmış, askeri otorite İstanbul'un izni olmadan, vali emrine asayiş için, asker vermemeye başlamıştır. 1879 Eylül'ünde İstanbul vilayetteki bütün memur ve hizmetlilerin aylıklarının %33 indirilmesini talep etmiştir. Mithat Paşa bunu red etmiş, İstanbul'a bu aylıkların normal giderlerin sadece % 8'i olduğunu ve vilayetin bu memurlara ihtiyacı olduğunu bildirmiştir.
On ay bu zorluklar içinde çalışan Mithat Paşa 1879 Eylül'ünde bu durumu Fransız Başkonsolosu'na anlatmış ve Fransa'dan destek istemiştir. Konsolos Delaporte da bu durumu Fransız Dış İşleri Bakanı Waddington'a rapor etmiştir. Sonuç alınamamış, Waddington'a ikinci bir rapor gönderilmiştir. İkinci raporda Mithat Paşa'nın başarısız olması için bu engellerin çıkarıldığına işaret edilmiştir. Bu sırada 23 Eylül 1879'da İngiliz Büyükelçisi, Sir Henry Layard Beyrut'a gelmiş, Delaporte durumu onunla tartışma fırsatı bulmuştur. Bayard bağımsız mahkemeleri kendilerinin istediğini belirtmiş, çeşitli cemaatlara mensup bir gurup da Layard'dan Mithat Paşa'nın vali olarak bırakılmasını istemiştir. 24 Eylül'de Layard Şam'a gitmiş, orada kaldığı iki gün içinde Mithat Paşa ile üçer saatlik iki görüşme yapmış, valinin yetkileri konusu ayrıntılı konuşulmuştur. Layard Mithat Paşa'dan yazılı bir metin istemiş ve Paşa taleplerini acele ile yazdığı bir belgeyi ona vermiştir. Bu belgenin bir kopyası da Paşa'nın sekreteri Vasıf Efendi tarafından gizlice Fransız konsolosuna ulaştırılmıştır.
Bu notta Mithat Paşa Suriye yönetimi konusundaki görüşlerini kısaca açıklamıştır. Layard büyük ihtimalle valiye destek sözü vermiş ve bu istekleri hükümete ulaştıracağını söylemiştir (Şimşir, 27).
