TANZİMATIN ÜÇ PAŞASI (6) : MUSTAFA REŞİT PAŞA
Tanzimat'ın kurucusu Mustafa Reşit Paşa, bazı Osmanlı zengin Galata bankerlerinin uğradığı akibete uğradı.Hazine'ye 508.330 kuruş borcu olduğu ileri sürülerek mallarına el kondu ve malları satıldı.((Jamgoçyan, 96) - 1844'de 1 İngiliz Sterlini 110 Osmanlı kuruşu idi -. Mustafa Reşit Paşa ölüm yatağında yatarken, geçikmiş alacağını istemek için, yakın dostu Galata bankerlerinden Salomon Camondo kendisini ziyaret etti. Görüşmeden sonra Camondo bu alacağını unutmak zorunda kaldığını anladı.
Mustafa Reşit Paşa , pragmatik bir kişiliğe sahipti. Otuz iki yaşında Osmanlı İmpartorluğu'nun ilk elçisi olarak Parıs'e gelişi büyük bir etki yaratmıştı (Şeni/ Tarnec, 26) “Türkler hakkında önyargılı olan Fransızların görüşleri bu genç hariciyeci ile çelişkiye düştü. Bu genç Türk kendine güveni, canlılığı, ince zekası ve çok rahat hareketleriyle büyük bir ilgi yarattı. Hiçbir daveti kaçırmıyor, kendisi de dillere destan davetler veriyordu. Bakanların şatolarda verdikleri bütün davetlere gidiyordu. Resmi olmayan davetlerin de gözdesi olmuştu. Tiyatrolarda sanatçıların, ünlü edebiyatçıların ,gazetecilerin ve eleştirmenlerin dostu olmuştu. Bir Fransızca hocası için başvurduğu Jules Janin , kendisine opera çevresinden Matmazel N.yi tavsiye etmişti.''İşte, sefaretin kısır dokunulmazlığıyla yetinmeyip, gönderildiği şehrin yaşamında kendini gösteren bir hariyecinin portresi böyle çiziliyordu. Birkaç yıl sonra Fransızca dili Türk üst düzey memurları arasında öyle bir mesafe kaydeder ki, Konstantiniye'deki Fransız sefiri Edouvenel'in kuzeni Kontes de Melfort şöyle diyebilmektedir : ‘' Reşit Paşa karşılaştığım ve karşılıklı iltifatlarda bulunma şerefine nail olduğum bütün diğer kibar Türk zevatı gibi, kulak okşayan , ağdalı bir Fransızca'ya malik olmak gibi bir hasrete sahiptir''. Böylece Fransızca Osmanlı'da reformcuların dili olmuştu. ‘'Reşit Paşa'nın Türk tarihinin akışına birinci derecede etki yapan hizmetleri, Mehmet Ali Paşa'yı ezmesi, Kırım harbi ile Rusya'yı çembere alması, devlet adamı yetiştirmekte başarısı ve Tanzimat'ı ilan etmesidir'' ( Öztuna ,21)
Reşit Paşa'ya kadar Türkiye kendi yağıyla kavrulan bir ülke idi. Dış savunmasında ve yaptığı bunca savaşta bir müttefiki olmamıştı. İlk kez İngiltere, Fransa ve Sardunya ile birleşerek Kırım Harbi'ni yapması, Türk toplumu için gerçek bir yenilikti. Padişah için de böyleydi. Öyle ki Rusya ile savaş biter bitmez , Sultan Abdülmecit, Reşit Paşa'ya Dolmabahçe Sarayı'nın penceresinden Üsküdar tarafındandaki Müttefik birliklerini işaret ederek: ‘'paşa , ben bunları gördükçe rahatsız oluyorum'' demiş, Türkiye'ye o derece faydalı olmalarına karşın İngiliz ve Fransız askerlerinden sinirlendiğini bildirmişti. Reşit Paşa : ‘'Onları üç gün içinde memleketlerine iade etmek , saye -i şahanenizde, benim için kolaydır ‘' demiş , ve üç gün içinde 15 Temmuz 1856'da Fransız ve ondan üç gün sora da İngiliz gemileri bütün general, subay ve erleriyle İstanbul'dan ayrılmışlardı. (Öztuna ,22).
Reşit paşa'nın bu büyük işleri , dehası alkışlanarak kolayca yaptığını düşünmek doğru olmaz. Durum tam aksinedir. O bu işleri karşılaştığı kıskançlığa, nankörlüğe, düşmanlığa, hıyanete rağmen gerçekleştirmiştir. Tutucu ve yobaz guruplar o dönemde de güçlüydü. Halkın ve birçok devlet adamının onun yapmak istediklerini anladığı söylenemez. Sultan Abdülmecit'in akıllı davranışları onu başarılı kılmış , böylece imparatorluğa hayli yararlı olabilmiştir. Karşıtları onu Türk gelenek ve göreneklerinden ayrılmakla , dinsizlikle, gavurlukla, farmasonlukla itham etmişlerdir. Bunların hiç biri doğru değildir. Öztunaya göre onun kadar Türklere hizmet eden tarihte az kişi vardır.
6
