TANZİMAT VE GETİRDİKLERİ (13)
Osmanlı aydın çevrelerinde Batı'ya bakış açısının ne derece değiştiğini anlamak için, Reisulküttap – dışişleri bakanı – maliyeci Atıf Efendi'nin 1798'de ( 1806'da evinin yanması sonucu vefat etmiştir) kaleme aldığı bir layihada ileri sürülen görüşlerini açıklamak yeterlidir.
Bu layihada şöyle deniyordu : ‘'Voltaire ve Rousseau demekle maruf ve meşhur olan zındıkların ve anların misülli dehrilerin …tabğ ve neşrettikleri telifat-ı müteaddilerine ..sibyan ve Nirvana.. varınca ekser-i nas meyl ü rağbet ve mütalaalarına müdavemet ettikçe …itikadlarını ifşadan etmekle … güru-ı makruh tarafından layankatiğ avam -ı nasa ilan olunduğu üzere güya saadet-i kafile-i dünyeviyeyi ihraç etmek emniyetiyle müsavat ve serbestiyete can attılar.''( Kuran,25). Ekşi sözlük ,( Cevdet Paşa Tarihi'nden seçmeler cilt 1 İstanbul 1973 s. 464 -466) bu paragrafları günümüz Türkçesine şöyle çeviriyor: ‘'burada Voltaire , Rousseau adlı zındıklar ve onlardan beter ukalalar , peygamberlere sövmek , büyükleri kötülemek, bütün dinleri kaldırmak , cumhuriyet ve eşitliği ima etmekten ibaret bir takım kışkırtıcı düşünceler yaymışlardır. Aslında fitne ve fesattan başka bir şey olmayan bu düşünceler frengi hastalığı gibi, halkın beynine işlemiştir. İşin garip yani, halk da rağbet etmektedir bu düşüncelere .İşte, bunların etkisinde kalanlar, birkaç yıl önce, bir fitne ve fesat ateşi tutuşturup çevreye yaymışlardır. Allah korkusunu kaldırıp ar ve namusu mahvetmişlerdir. Fransa halkını vahşi hayvan kıyafetine sokmaya çalışmışlar, bununla da kalmayıp her yerde kafadarlar sağlayarak insan hakları dedikleri isyan bildirimlerini yabancı dillere çevirip, milletleri hükümdarlar aleyhine kışkırtmışlardır''
Görülüyor ki altmış yetmiş yıl içinde Türk aydınlarının Batı düşünce ve kültürünü değerlendirmesinde meydana gelen değişiklikler pek belirlidir. Namık Kemal edebi eserleriyle çağdaşı aydınları derinden etkilemiş, sonraki nesillere hürriyet ve vatan sevgisi aşılamıştır. Onun Fransız romantikler, özellikle de Victor Hugo'nun , etkisinde kaldığı kesindir. (Kuran, 25). Yeni Osmanlıların vatanın kurtuluşuna çare olarak gösterdikleri Meşrûtiyet düşüncesi devlet adamları arasında destek buldu. Tuna ve Bağdat valiliklerinde başarılı çalışmasıyla tanınan Mithat Paşa (18.10.1822 – 8.5.1884 Taif) Meşrutiyet'i kurmak amacıyla girişimde bulunarak 1876 Mayıs'ında yaptığı hükümet darbesi ile Sultan Abdülaziz'i tahttan indirdi. Liberal görüşlü V. Murat padişah oldu. Fakat, akli dengesini kaybetmesi nedeniyle , üç ay sonra yerine II. Abdülhamid geçti. Namık Kemal'in de üye olduğu bir komisyon Anayasa hazırladı. 1876 Aralık ayında Meşrutiyet ilan edildi.
1877 Mart'ında Osmanlı Meclis-i Mebusan'ı açıldı. 1877 yılı Nisan'ında Osmanlı – Rus savaşı patlak verdi. Çar orduları Balkanlar'da Türk savunma hatlarını yarıp İstanbul'a doğru ilerleyince 1878 Şubat'ında Abdülhamid meclisi dağıttı. Ve otuz yıl sürecek Mutlakiyet dönemi başladı. Mithat Paşa , daha meclis toplanmadan Anayasa'nın 113.maddesine dayanılarak yurt dışına gönderildi. Suudi Arabistan'da Taif zindanında 8 Mayıs 1884 gecesi muhafızları tarafından boğularak öldürüldü. Böylece yenileşme ve reform hareketleri bir kurban daha verdi.
1839'da Gülhane Hatt-ı Hümayunu ile başlayanTanzimat reformları kısaca şöyle özetlenebilir: 1.Tebaanın tam bir emniyet, şeref ve mal güvenliğini sağlayacak güvencelerin verilmesi, 2.Vergi hesaplama ve toplamada belirlenen düzenli bir sistemin ve , 3. Askere almada ve görev sürelerini belirlemede adaletli bir yöntemin uygulanması. 28 Şubat 1856 tarihli Islahat Fermanı ile 1839 reformları teyit edildi ve gayrimüslim tebaaya verilen imtiyazlar arttırıldı. Hükümet 15 Mayıs1867 tarihli belgeyle yabancı elçilere reformları uygulama programını bildirdi.
Kırım Savaşı'nın sonuna kadar Baba -ı Ali dış mali yardımı reddetti. Avrupa fonlarına başvurmadan kendi imkanları ve iç borçlanma ile ihtiyaçlarını karşıladı. Bu çerçeve içinde 1839 yılında banknot basma fikrini kabul etti ve ilk kez kağıt para ‘'kayme'' tedavüle kondu. Banknot olağanüstü bir icattı ve paranın bu kadar ucuza basılması Sultan Abdülmecit'in debdebe merakını kamçıladı. Fransız elçisi Thouvenel Saray'daki israf karşısında hayretlere düşmüştü: ‘'Sultan'ın yaşam tarzında bir örnek mi vereyim ? Bir hafta önce Sultan'a , Maliye Nazırı tarafından , harcamaları için alınmış borçların vadesi gelmiş faizlerini ödemek üzere yeni bir borçlanma iradesi takdim edilmişti. Majesteleri, bu iradeyi gözünü kırpmadan imzaladı ve ardından da , Babıali'ye , geçen sene Hanım Sultanların düğünleri münasebetiyle düzenlenen şenliklerin yapıldığı arazinin satın alınması için kendisine 40 milyon kuruş tahsis edilmesi emrini yolladı. Hatta bu örnekten daha abartılısı da vardı: Padişah , Konstantin Karateodori'yı, kendisine vermiş olduğu birkaç damla kinin karşılığında, mükafatlandırmak amacıyla 500.000 kuruş ihsan etmiş ve 2.000.000 kuruşu geçmemek kaydiyle, uygun bulacağı her hangi bir yerden inşaat yapabileceği bir arazi seçmesini istemiştir. Bu arada biri Selamlık'a diğeri Harem'e olmak üzere iki sepet yerleştirilmiş ve Babıali memurları ve zevceleri Hünkar'ın hayatının borçlu olduğu şahsa hediyelerini bu sepetlere bırakmaya ‘'davet'' edilmişlerdi. Oysa karşımızdaki sadece 36 yaşında bir hükümdardı. (Şeni & Tarnec, 33)
13
